Blog 11. Laurens Kleijntjens: Mannen, sta op en spreek je uit! Deel 1

‘Ben jij wel mans genoeg?’ Die vraag prijkt in sierlijke letters op de voorkant van de flyer van ‘Mans Genoeg’, waaraan ik met veel plezier werk als projectleider bij Feniks Emancipatie Expertise Centrum in Tilburg. Op de voorkant staat een illustratie van een man met allerlei stereotypes van mannelijkheid (zie afbeelding). Als je de flyer openslaat, zie je echter een heel ander beeld van een man. Een zorgzame man die kwaliteiten laat zien die we in onze samenleving vooral zien als ‘vrouwelijk’. Plotseling word je duidelijk wat er met de vraag op de voorkant wordt bedoeld. Het roept ineens nieuwe en heel andere vragen bij je op. Wat betekent ‘mans genoeg’ eigenlijk? Wat is mannelijkheid? Waarom zien we de stereotype zaken op de voorkant eigenlijk als “mannelijk”? En ben je ‘minder man’ als je de zorg voor de kinderen op je neemt en huishoudelijk werk doet in plaats van dat je kostwinner bent? Nee, natuurlijk niet!

Illustratie: Jeroen de Leijer

Dit beeld is niets meer dan een culturele constructie, gebaseerd op maatschappelijke ideeën over wat mannelijk is en wat vrouwelijk. Een culturele constructie waarbinnen mannen en mannelijkheid hoger gewaardeerd worden dan vrouwen en vrouwelijkheid. Het zijn ouderwetse denkbeelden die gek genoeg nog steeds massaal worden gedeeld en gelden als de norm. Vooral in Nederland zijn we heel conservatief wat betreft die denkbeelden. Ze beperken ons en houden traditionele rolpatronen en genderongelijkheid in stand. En daarom is het hoog tijd dat we afstappen van de vraag of we ‘mans genoeg’ zijn. Vorig jaar schreef ik in mijn White Ribbon blog: “We moeten de kwaliteit van mannen niet langer afmeten aan hun mannelijkheid, maar in plaats daarvan aan hun menselijkheid”. De White Ribbon Campagne legt ons dit jaar een veel betere vraag voor: ‘Wat voor man wil je zijn?’ Of beter gezegd: ‘Wat voor mens wil je zijn?’ Een vraag waar iedere man eens een tijdje over na zou kunnen denken. Ben jij eigenlijk wel de man die je wilt zijn en wilt zien in de wereld? En wat doe je om die man te zijn of te worden? Of zoals Gandhi het naar verluidt zo mooi verwoordde: “Be the change you want to see in the world.” Wees zelf de verandering die je wilt zien in de wereld.

De White Ribbon Campagne gaat over het betrekken van mannen als deel van de oplossing van gender-gerelateerd geweld. Daarbij is het nodig om anders te gaan denken over wat mannelijkheid is en de traditionele verwachtingen die worden gesteld aan mannen en mannelijkheid te transformeren. Die verwachtingen hangen namelijk nauw samen met geweld in de wereld. Zo’n transformatie is een langzaam cultureel proces, dat stapje voor stapje gaat. Belangrijk is dat meer mannen overtuigd raken om het anders te gaan doen en deel uit te maken van de oplossing. Hier kan naar mijn mening nog veel winst geboekt worden. Daarom zal ik in deze tweedelige blog proberen duidelijk te maken hoe ook jij een steentje kunt bijdragen aan positieve verandering. Ik zal handvaten uitreiken voor waar jij kunt beginnen. Want wees eerlijk; wil jij in een land leven waar meer dan driekwart van de vrouwen op straat seksueel geïntimideerd wordt? Waar bijna de helft van alle vrouwen seksueel of fysiek geweld meemaakt? Waar 10% van de vrouwen een verkrachting meemaakt? En waar iedere 10 dagen een vrouw wordt vermoord? Uit deze cijfers blijkt dat iedere man wel een vrouw kent die ooit het slachtoffer is (geweest) van mannelijk geweld. Ben jij je dit bewust en praat je hierover? Dat mannen elkaar hiernaar vragen is namelijk nog steeds een groot taboe. Zo sprak ik laatst met een kennis die vertelde dat hij ooit een vermoeden had van huiselijk geweld bij één van zijn vrienden. Achteraf bleek dat hij en zijn vrienden er allemaal twijfels over hadden, maar zij hebben er uiteindelijk nooit naar durven vragen: “Zit het wel goed in jullie relatie?” Als we niets doen blijft dit probleem levens verwoesten. En als we niet opschieten, is het voor veel vrouwen al te laat. Iedere dag dat ‘wij mannen’ ons niet uitspreken laten we slachtoffers in de steek..

De ultieme uitdaging

Man, man, man… Wat een wereld.. Het was al een zooitje vóór de coronacrisis, maar 2020 bewees dat er nog een overtreffende trap bestaat. Het is bijna onmogelijk om bij te houden wat er dit jaar allemaal gebeurt en is gebeurd in de wereld. Af en toe moet je het even rustig laten bezinken. Het is een tijd van onrust, angst, extreme verdeeldheid, protesten, geweld, radicalisme, onzekerheid, wantrouwen, rouw, eenzaamheid, en meer ellende. Gelukkig gebeuren er ook goede dingen; mensen die elkaar helpen en voor elkaar zorgen, mooie en hartverwarmende initiatieven, hoopvolle berichten, en een groeiende groep mensen die zich actief willen inzetten voor verandering en een betere wereld. Maar het is niet genoeg. De wereldwijde demonstraties tegen racisme na de moord op Amerikaan George Floyd stemden hoopvol. Zou de coronacrisis en de anderhalve meter-samenleving mensen juist dichter bij elkaar brengen? Maar een paar maanden later maakte dat vroege optimisme bij mij geleidelijk plaats voor teleurstelling en zorgen om de sterk gepolariseerde samenleving. Daarbij merk ik dat het belangrijk blijft om te beseffen dat alles wat je ziet en leest op social media geen representatieve afspiegeling is van de samenleving. Er zijn gelukkig veel mensen die tegen seksisme, racisme en homofobie zijn. De meeste mensen zijn tegen geweld en gebruiken ook geen geweld. Dit zijn echter vaak mensen die zich niet in het debat mengen en zich niet of nauwelijks uitspreken. Zij maken deel uit van de zwijgende meerderheid. Ik heb er zelf ook lang vertoefd. Vaak wordt gedacht dat het geen nut heeft om je uit te spreken en wordt er geen moeite gedaan om te kijken hoe ieder, dus ook jij, het verschil kunt maken. Zo vertoont de een een algehele desinteresse voor wat er in de wereld gebeurt, een ander durft zijn hoofd niet boven het maaiveld uit te steken. Nog schrijnender is dat veel Nederlanders ineens wél die energie blijken te hebben als het om samenzweringstheorieën gaat. Maar als we ons niet massaal verenigen en actie ondernemen op zaken die er veel meer toe doen, blijft culturele verandering en progressie zich als een slak op schuurpapier voortbewegen.

We zijn als mensheid op een kruispunt aanbeland waarop we moeten beslissen over onze toekomst. Gaan we het anders en beter doen of gaan we op dezelfde manier verder? Verder met ons (zelf)destructieve systeem dat gebaseerd is op ongelijkheid, onrechtvaardigheid, discriminatie, uitbuiting, onderdrukking en verwoesting? Of je dit nu een melodramatische omschrijving vindt of niet, het staat vast dat er maar weinig mensen zijn die van een dergelijk systeem profiteren. Nog zekerder is dat uiteindelijk iedereen verliest. Zo hebben (vooral witte, heteroseksuele) mannen, die de norm bepalen in de patriarchale samenleving, veel privileges. Maar daar betalen zij ook een behoorlijke prijs voor. Mannen zijn vaker dan vrouwen laagopgeleid, zijn vaker werkloos en vertonen vaker crimineel gedrag. Maar liefst 84% van de daklozen is man. Mannen plegen twee keer zo vaak zelfmoord als vrouwen. Mannen hebben veel vaker dan vrouwen problemen met drugs en alcohol en mannen hebben een lagere levensverwachting.1

Het wordt dus tijd dat ‘wij mannen’ gaan inzien dat we allemáál enorm gebaat zijn bij verandering. We kunnen met elkaar het roer omgooien en de maatschappelijke normen die we aan mannen en mannelijkheid stellen, herdefiniëren. De daarmee samenhangende kwaliteiten die we als samenleving zijn gaan idealiseren, herwaarderen. Empathie, verbondenheid, samenwerking, zorgzaamheid, begrip en liefde moeten drijfveren worden die voor écht geluk zorgen. Dus niet prestatie, succes, geld, winst, en macht (vaak over de rug van anderen). Dit zijn geen voorwaarden of garanties voor geluk. In plaats daarvan gaan we streven naar een samenleving waarin iedereen in vrijheid en veiligheid zichzelf mag en kan zijn. Waar sprake is van gelijke behandeling, rechten en plichten, kansen en (keuze)mogelijkheden voor iedereen. Waar een evenredige verdeling geldt van macht(sposities). Dat is namelijk een échte gelukkige samenleving, waarin niemand achterblijft, waarin alle neuzen dezelfde kant op staan en waarin niets vooruitgang en (gedeeld) succes in de weg staat. Een samenleving waarin we ons gezamenlijk kunnen richten op misschien wel de grootste uitdaging van ons relatief korte bestaan op deze planeet. Een uitdaging waarbij haast is geboden, want we hebben met ons huidige systeem inmiddels zo veel schade aangericht, dat er bijna geen weg terug meer is. Want één ding is zeker nu we op dat kruispunt staan: het besluit dat we gaan nemen zal de welvaart en levenskwaliteit van toekomstige generaties gaan bepalen, de rijkdom en leefbaarheid van onze planeet en zelfs het lot van de mensheid.

Maar laat ik een stap terugnemen en teruggaan naar die persoonlijke vraag over wie jij wilt zijn. Welke rol speel jíj in dit grote verhaal? Welke uitdaging ligt er voor jou? Wat kun jij doen? Om die vraag te kunnen beantwoorden, is het belangrijk om je bewust te zijn van traditionele mannelijkheidsnormen in de samenleving en hoe die jou als man en mens persoonlijk (kunnen) beïnvloeden en beperken. Vervolgens kun je bepalen wat jij kunt doen om ook jouw steentje bij te dragen. Ieder stapje is er een. En daarom wil ik in het tweede deel van deze blog inzoomen op een paar uiteenlopende actualiteiten die mijns inziens de diversiteit aan maatschappelijke problemen met betrekking tot mannelijkheidscoderingen laat zien. Het zijn belangrijke kwesties waar we ons misschien onvoldoende bewust van zijn. En hieruit zal blijken dat íets doen al zo simpel kan zijn als een petitie ondertekenen of gaan stemmen. Ik pleit daarom ook voor meer maatschappelijke betrokkenheid van mannen. Om me heen zie ik soms mannen die niet of nauwelijks weten wat er in de wereld om hen heen gebeurt en zij verdiepen zich niet in urgente kwesties die spelen. Op die manier wordt persoonlijke verantwoordelijkheid afgeschoven en zo word je geen deel van de oplossing. Door weg te kijken ben je zelfs deel van het probleem omdat je geweld en ander onrecht de ruimte geeft. Mannen, sta op en spreek je uit!

1. Talentontwikkeling van Jongens, Emancipator, 2020