“Hoe kunnen we de stem van mannen in het debat over geweld tegen vrouwen (het #MeToo-debat) vaker en luider laten klinken?” Dat was de centrale vraag waarmee we dit jaar de tweede blogmarathon startten. Het is een vraag die me al de nodige jaren bezighoudt. De meeste mannen in mijn omgeving vinden geweld tegen vrouwen onacceptabel, maar om zich er publiekelijk over uit te spreken …

Het mannelijke zwijgen

Wat maakt dat mannen zich niet roeren in dit debat? Uiteraard zijn er mannen die de #MeToo-situatie niet herkennen of afdoen als een incident, maar zelfs de mannen die zich bewust zijn van de aard en ernst van een gebeurtenis, zwijgen vaak. Toen de Amerikaanse feminist Jackson Katz de vraag kreeg voorgelegd in een televisie-interview gaf hij vier verklaringen: 1) ze weten niet wat te zeggen; 2) ze zijn bang de verkeerde dingen te zeggen; 3) ze zijn bang dat ze aan mansplaining doen (iemand die iets uitlegt aan een ander, die er vaak meer van weet); of 4) ze zijn bang status te verliezen bij hun peers. Kort samengevat zijn deze mannen onzeker en doen er daarom maar het zwijgen toe.

Rebecca Solnit maakt in haar essay Een korte historie van het zwijgen onderscheidt tussen stilte en zwijgen. “Zwijgen doet mensen lijden zonder verhaal, maakt dat leugens groeien en gedijen en misdaden onbestraft blijven.” Ze maakt ook een onderscheidt tussen het zwijgen van mannen en van vrouwen. Vrouwen zwijgen omdat ze geleerd hebben niet te worden gehoord, terwijl mannen zwijgen om daarvoor iets terug te krijgen. “Van mannen wordt een ander soort zwijgen verwacht dan van vrouwen. Je kunt je het toezicht op de seksen voorstellen als het opleggen van wederzijds zwijgen, en dan herken je in het zwijgen van de man een ruiloffer voor macht en lidmaatschap.”

Macho paradox

In die zin vraagt het spreken van mannen, met name als andere mannen zich misdragen, lef. Dat noemt Katz de Macho Paradox. Waar denigrerend en grensoverschrijdend gedrag als macho wordt gezien en mannen in veel situaties een hogere status geven, is het veel krachtiger als een man opstaat en het gedrag van deze macho’s afkeurt en afremt. In zijn boek The Macho Paradox – Why some men hurt women and all men can help geeft hij een lijst van tien dingen die een man kan doen.

 

Ten things men can do to prevent gender violence

 

De kern ervan is dat we geweld tegen vrouwen moeten zien als mannenvraagstuk. Mannen zijn daarbij niet alleen dader, maar ook empowered bystander. Dat betekent dat wij, mannen, niet de andere kant op kijken bij misbruik, seksisme en homofobie, maar ons uitspreken en in actie komen. Daarvoor moeten we ons bewust zijn van onze eigen houding en gedrag en ons daarin continue moeten scholen. Praktisch vraagt het om de verbinding aan te gaan met vrouwen en groepen die seksisme bestrijden en om geen geld te besteden aan artikelen of lidmaatschappen van mensen die seksisme in stand houden en versterken. Tot slot, wees een mentor en leraar voor jongens en laat ze zien hoe je een man kunt zijn op een manier die vrouwen niet vernedert of misbruikt.

Lef

Het is een lijst met (mannelijke) waarden, waar niemand tegen kan zijn. Gelijktijdig is het een to-do-lijst die eist dat je altijd op je hoede moet zijn. Want de meeste mannen hebben het tegendeel geleerd, zien het dagelijks om zich heen en worden door hun omgeving beloond voor het verkeerde gedrag.

Heb het lef om je uit te spreken. Ik doe dat, zowel in geschreven teksten als in – vaak spannende – situaties waar mannen over de schreef gaan. Mijn ervaring is dat het me waardering oplevert, zowel van anderen als van mezelf. Het heeft me een gelukkiger man gemaakt.

 

Spreken en luisteren

Dat mannen stoppen met zwijgen is een voorwaarde voor het creëren van een gelijkwaardigere wereld. Minstens zo belangrijk is het (blijven) luisteren. De Zweedse hoogleraar organisatiestudies, Carl Cederström besloot zich een maand op te sluiten met feministische klassiekers. Hij schreef hier in de Guardian een prachtig stuk over (How to be a good man: what I learned from a month reading the feminist classics, https://www.theguardian.com/world/2018/oct/02/how-to-be-good-man-me-too-month-reading-feminist-classics). Misschien een idee om de komende donkere dagen te verlichten. Hier nog een aantal titels die mij hebben geïnspireerd om niet langer te zwijgen.

 

• Jackson Katz: The Macho Paradox – How some men hurt women and all man can help.
• Rebecca Solnit: A short history of silence (in The mother of all questions; ook in Nederlandse vertaling te krijgen: Een korte historie van het zwijgen, in De moeder aller vragen)
• Susan Brownmiller: Against our will – Men, women and rape.
• Susan Falludi: Backlash – The Undeclared War against American Women; en Stiffed – The Betrayal of the American Man.
• Jens van Tricht: Waarom feminisme goed is voor mannen.

Aanpakken van geweld kan niet zonder de sociale normen en de heersende moraal positief te veranderen en mannen te betrekken als onderdeel van de oplossing.

‘’Tijd voor een kritische zelfreflectie op eigen gedrag en cultuur.’’

 

Wereldwijd verliezen 1,4 miljoen mensen elk jaar hun leven door geweld. Voor elke persoon die sterft als gevolg van geweld, raken nog veel meer mensen gewond en lijden aan fysieke, seksuele, reproductieve en mentale gezondheidsproblemen. Nederland staat op nummer drie in Europa als het gaat om geweld tegen vrouwen. Ruim 45% van de vrouwen in Nederland heeft (seksueel) geweld meegemaakt, en gezien het grote aantal incidenten dat niet wordt gerapporteerd en gemeld ligt dat percentage waarschijnlijk nog hoger. Een ander confronterend feit is dat negen op de tien plegers van geweld man is. Niet alle mannen zijn daders, maar te veel daders zijn wel mannen – wat betekent dat mannen niet enkel het probleem zijn maar juist ook onderdeel van de oplossing kunnen worden. Om te beginnen niet langer passief te blijven, het zwijgen erover te doorbreken en zich uit te spreken tegen geweld tegen vrouwen.

 

Gedrag: een sociaal construct

Het gebruik van geweld, en de acceptatie ervan, hangt samen met heersende traditionele normen, waarden en beelden die gekoppeld zijn aan mannen en mannelijkheid. Die sociale normen vormen onze persoonlijkheidseigenschappen en gedrag vormen. Ons gedrag is dan ook een sociaal construct en wordt beïnvloed wordt door sociaal-culturele factoren als opvoeding, wensdenken, heersende stereotypen en groepsdwang.

 

‘’Gender is alles bepalend en schept de wereld waar we in leven.’’ 

-Raewyn Connell, Masculinities (1995)

 

Het begint al voor onze geboorte, wanneer een ‘gender reveal party’ bekend maakt of wij als meisje of jongetje op de wereld komen. Het liefst in een warm roze of blauw bad aan decoraties, hapjes, drankjes en de binnenkant van de taart die het gender onthult. Hoera, je genderrol is vastgesteld!

Vanaf dat moment wordt er een lijn getrokken: aan de ene kant de jongens en de andere kant de meisjes. Die verdeling gaat gepaard een reeks opvattingen, verwachtingen en gedragsnormen. Dit gendersysteem bestaat uit sociale normen die allerlei menselijke kwaliteiten en eigenschappen labelt als ‘mannelijk’ of ‘vrouwelijk’ en daardoor de verschillen tussen mannen en vrouwen uitvergroot. Deze labels zijn cultureel bepaald door heersende stereotypes, en niet door het gedrag van de gemiddelde man of vrouw maar door ‘types’ die zich aan het ene of andere uiterste van het genderspectrum bevinden. Het gevolg hiervan is dat mensen een druk voelen zich anders te gedragen dan zij van nature zouden doen, zoals De Vrieze en Van Duin eerder beschreven names de Correspondent.

De sociale factoren, zoals hoe wij onze zonen en dochters aanspreken, aanmoedigen en dus opvoeden, blijken veel krachtiger dan eerder werd gerealiseerd. Dit beschrijft Lise Eliot in haar boek Pink Brain, Blue Brain, dat in 2010 werd gepubliceerd. Ook Amerikaanse psycholoog Janet Shibley Hyde toonde middels een klassiek grafiek aan dat er weliswaar een verschil is tussen de twee seksen, maar dat de overlap tussen mannen en vrouwen veel groter is.

Mannen en mannelijkheid

‘’Mannelijkheid’’ verwijst dan ook naar bepaalde eigenschappen, gedragingen en rollen die geassocieerd worden met mannen. Al die associaties samen vormen een mannelijkheidsnorm die voorschrijft hoe mannen zich zouden moeten gedragen. En dat is vooral stoer, dominant, seksueel en vastberaden. Een man moet volgens de norm vooral geen ‘vrouwelijk’ gedrag – emotie, empathie en zorgzaamheid – tonen. Al vanaf jonge leeftijd wordt het gedrag dat toegeschreven is aan het andere gender afgekeurd. Door opmerkingen als ‘’Niet huilen! Je bent toch een stoere jongen?’’ worden jongens van jongs af aan geleerd dat emotie tonen niet gewenst is. Naarmate jongens ouder worden krijgen ze nog meer afkeurende en corrigerende opmerkingen als ‘watje’, ‘mietje’, ‘pussy’ of ‘homo’ naar hun hoofd geslingerd. En is je mannelijkheid aangetast en wil je deze stempel(s) ontwijken dan gooi je – mannen onder elkaar – gewoon een seksistische grap over het andere gender erin. Zoals ik een tijd geleden op mijn werk meemaakte: Er stapten twee mannen in pak al pratend in de lift, waarbij de één spottend vroeg: ‘’Wat zou zij (vrouwelijke collega) gedaan hebben om op jonge leeftijd al zo’n hoge functie te bekleden?’’ Waarop de ander lachend zei, ‘’Pijpen zeker!’’ 

 

Bewust of onbewust rekenen mannen elkaar af op het niet voldoen aan de heersende norm, en vertonen ze compenseergedrag dat voortkomt uit een alledaagse mannelijkheidsangst: de angst niet mannelijk, sterk, stoer, grappig, leuk of goed genoeg te zijn. Het continue moeten bewijzen van je mannelijkheid uit zich in gedrag als ‘’onschuldige’’ kleedkamerpraat, seksistische grappen, homo-fobische uitlatingen, (straat)intimidatie, aanranding, mishandeling of erger. Zolang anderen je ‘’mannelijkheid’’ maar niet in twijfel trekken en je bestempelen als ‘vrouwelijk’ of ‘homoseksueel’.

 

‘’Mannen vertonen compenseergedrag dat voortkomt uit

een alledaagse mannelijkheidsangst.’’

 

Die heersende traditionele mannelijkheidsnorm is rigide. Hij leert mannen dat een echte man altijd en overal paraat ‘hoort’ te staan en bereid moet zijn om geweld te gebruiken – en zo niet, te ondergaan – ter verdediging van anderen, vaderland of eigen eer, of om eigen positie en identiteit te versterken. Geweld is daarmee een mannen en/of mannelijkheidsprobleem. Het vindt plaats in een context die seksisme, genderongelijkheid en geweld bagatelliseert, normaliseert en uitlokt. In onze samenleving, waarin die traditionele mannelijkheidsnorm geldt, is competitie, strijd en gewelddadige mannelijkheid normaal.

Geweld kent verschillende vormen die aan elkaar zijn gerelateerd, zoals te zien in de piramide. Alle vormen van geweld dragen op hun manier bij aan het in stand houden van een ‘geweldscultuur’ en het patriarchaat.

Mannenemancipatie onmisbaar

Tegelijkertijd is dat patriarchaat ook voor mannen niet goed. De zelfdodingscijfers en het alcohol-, en drugsmisbruik onder mannen liegen er niet om. Uit onderzoek blijkt dat dit komt doordat mannen gevangen zitten in het idee dat ze altijd sterk moeten zijn. ‘’The first act of violence that patriarchy demands of males is not violence towards women. Instead patriarchy demands of all males that they engage in acts of psychic self-mutilation, that they kill off the emotional parts of themselves. If an individual is not successful in emotionally crippling himself, he can count on patriarchal men to enact rituals of power that will assault his self-esteem,’’ aldus Bell Books.

 

Veel problemen van mannen op persoonlijk, sociaal en politiek vlak (waaronder geweld) hebben te maken met genderongelijkheid. Mannen dienen betrokken te worden als onderdeel van de oplossing door hen aan te spreken op zowel hun verantwoordelijkheid als hun persoonlijke belang bij emancipatie. Mannenemancipatie is dan ook onmisbaar om gelijkwaardigheid te creëren tussen man en vrouw. En ook mannen hebben baat bij gelijkwaardigheid, gelijkheid en individuele keuzevrijheid betreft identiteit, werk en zorg. Nu wordt hen van jongs af aan geleerd om dominant te zijn en geen gevoelens te mogen uiten, en daarmee hun menselijke kant te onderdrukken.

Om mannelijkheid inclusiever te maken moeten traditionele genderrollen en de giftige heersende norm losgelaten worden. Mannelijkheid komt namelijk voor in diverse vormen en maten. Man-zijn draait veel meer om empathie, samenwerken, en een gezonde balans en verbinding tussen kracht en kwetsbaarheid. Tot nu toe zijn mannen op het gebied van emancipatie altijd een beetje achtergebleven, waardoor er nog een wereld te winnen is.

 

Op naar bloeiende mannelijkheid!

 

We zijn #metoo-moe maar tegelijkertijd onderschatten we nog altijd de enorme omvang van het probleem

Observatie: het woord ‘#metoo’, vaak gevolgd door ‘discussie’ of ‘beweging’, wordt bijna altijd voorafgegaan door ‘hele’. ‘Die hele #metoo-discussie’. (Dit geldt trouwens ook voor de zwartepietendiscussie, maar dat is een ander verhaal.) Zelfs op bijeenkomsten, debatten en in paneldiscussies met mensen die er hun werk van hebben gemaakt om seksueel geweld te voorkomen wordt het gebruikt.

Dat is niet zomaar een observatie: zo’n voorvoegsel bepaalt de lading van het woord. In dit geval: diskwalificeert de discussie, bagatelliseert het probleem, doet het af als gezeur. Die ‘hele’ discussie: daar sta ik boven, dat is wat geharrewar in de marge, ze doen maar. Dat ‘hele’ gedoe steeds, moet daar steeds zo veel aandacht voor zijn, is dat nu niet eens klaar? Mensen worden #metoo-moe – mooi woord wel.

Ik ben ook #metoo-moe, maar op een andere manier, en ik wou ook dat het klaar was. Maar het is nog lang niet klaar: uit een rapport van onderzoeksbureau Ipsos bleek vorige week nog dat in alle onderzochte Europese landen mensen enorm onderschatten hoe vaak seksuele intimidatie voorkomt. In Nederland heeft 73 procent van de vrouwen seksuele intimidatie meegemaakt, mannen schatten dat percentage op 38 procent, vrouwen nauwelijks hoger. Ondanks de vele aandacht voor #metoo weten mensen dus nog steeds niet hoe erg het eigenlijk is. Uit eerder onderzoek van Atria bleek al dat 45 procent van de Nederlandse vrouwen sinds haar vijftiende fysiek of seksueel geweld heeft meegemaakt, 20 procent heeft vóór haar vijftiende seksueel geweld meegemaakt en 10 procent van de Nederlandse vrouwen is verkracht.

Deze en andere statistieken zijn al decennia bekend en toch is iedereen elke keer weer verbaasd als er een nieuw onderzoek verschijnt. De cijfers blijven blijkbaar niet hangen. Misschien helpt het om ze even te vertalen naar je eigen omgeving: hoe veel vrouwen ken je? Hoe veel van hen zijn dus tegen hun wil aangeraakt, nageroepen, binnengedrongen? Je kent ze, maar je weet het niet.

Vrouwen praten er niet graag over, ik ook niet. Omdat het pijnlijk is om traumatiserende gebeurtenissen terug te halen, omdat het taboe is, omdat slachtoffers niet worden geloofd, worden gevictimblamed, geslutshamed: zo was het niet bedoeld, ze zal het wel verzonnen hebben, ze was dronken dus het was haar eigen schuld, wat deed ze daar alleen in het donker, ze had ook wel een erg kort rokje aan, en is zij eigenlijk niet veel te lelijk om aangerand te worden? Voor levensechte voorbeelden raad ik je aan te googlen op #WhyIDidntReport. Tegelijkertijd is het zo gewoon geworden dat we het niet meer benoemen. Het is zoals het weer, zoals een collega zei, je moet je er maar op kleden.

Dat is de kracht van #metoo: gesterkt door elkaars verhalen durfden vrouwen wél hun verhaal te doen. Hoewel het ook voor mij bijna vanzelfsprekend was dat ik en andere vrouwen allerlei ervaringen hebben was het ook voor mij tegelijk een schok en een geruststelling dat zo veel vrouwen met dezelfde verhalen rondlopen. Ik heb van verscheidene mannen in mijn omgeving gehoord dat ze verbaasd en geschokt waren door de verhalen van vrouwen om hen heen. Door die ene hashtag zijn er gesprekken gevoerd die anders het daglicht nooit hadden gezien en hebben veel mensen zich gerealiseerd dat het probleem veel groter is dan ze dachten.

Vervolgens werd die krachtige beweging, ik wil niet zeggen gekaapt, maar misschien toch, gekaapt door beroemde vrouwen die hun beroemde regisseurs, dirigenten en managers in de media ter verantwoording riepen. Logisch: voor de media zijn de alledaagse gevallen van alledaagse vrouwen niet interessant. Maar daardoor is de discussie weggetrokken van de dagelijkse realiteit en is het beeld ontstaan dat seksueel geweld enkel wordt gepleegd door beroemde, machtige, rijke mannen: De Ander. Een ander discours dat bijdraagt aan die ‘othering’ van het probleem is dat van de immigrant/vluchteling/allochtoon die ‘onze vrouwen’ komt verkrachten.

En dat is niet zo. Geweld en seksueel geweld tegen vrouwen vindt overal plaats, in alle lagen en doorsnedes van de samenleving. Sterker: daders zijn meestal een bekende van het slachtoffer, in 25 procent van de gevallen een partner of ex-partner. Er is maar één overeenkomstige factor: in negentig procent van de gevallen is de dader een man. Dat wil niet zeggen dat de meeste mannen daders zijn (!), maar de meeste mannen dragen wel bij aan het in stand blijven van het probleem.

Een van de (vele) bezwaren tegen het tegenwoordig veelvuldige gebruik van #metoo is dat alle incidenten op één grote hoop gegooid worden: handtastelijkheden vallen onder dezelfde noemer als verkrachting. Ik kan me erin vinden dat dat afdoet aan de ernst van verkrachting, maar punt is: het is ook een grote hoop. Van kleedkamerpraat en nafluiten tot verkrachting en moord: incidenten van (seksueel) geweld tegen vrouwen bevinden zich allemaal op hetzelfde spectrum en vinden allemaal plaats in dezelfde context. Op het oog onschuldige grapjes dragen bij aan een cultuur waarin het oké is om vrouwen na te roepen, lastig te vallen, aan te randen, te verkrachten.

 

Die hele grote hoop van alle verschillende incidenten zijn allemáál problematisch en we moeten ze allemaal zichtbaar en bespreekbaar maken en allemaal bestrijden. Dat betekent ook dat álle mannen kunnen bijdragen aan een begin van de oplossing. Spreek de mannen om je heen aan op hun gedrag, weiger mee te lachen om hun grappen. En geloof vrouwen. Er zijn zo veel redenen om ervaringen van seksueel geweld niet te delen, als iemand je in vertrouwen neemt is de kans bijzonder klein dat haar verhaal niet waar is.

* Ik schrijf steeds ‘zij’ en ‘haar’ als ik het over slachtoffers heb, maar mannen kunnen uiteraard ook slachtoffer zijn van seksueel geweld. Zonder aan de ernst daarvan te willen afdoen: (seksueel) geweld tegen vrouwen is een enorm, structureel probleem van epidemiologische omvang en hoewel mannelijke slachtoffers net zo veel aandacht verdienen gaat het me hier om de structurele aard van geweld tegen vrouwen. (#yesallwomen)

** De meeste cijfers zijn gebaseerd op dit onderzoek van Atria.

Enige tijd geleden deed ik een oefening met een groep studenten. Ik had een formulier uitgedeeld, waarop ze verschillende categorieën moesten invullen die op enigerlei wijze onderdeel uitmaakten van hun identiteit; onder andere etniciteit, klasse, religie, seksualiteit en gender. Onder deze categorieën stond een rijtje met vragen die bijvoorbeeld gingen over dat deel van hun identiteit waar ze het vaakst of het minst vaak aan dachten. Of welk deel van hun identiteit ze de meeste voordelen of nadelen zou geven bij het nastreven van hun doelen.

Een van de effecten van deze oefening is dat studenten zich bewust worden van de privileges die ze al dan niet hebben, maar het belangrijkste inzicht dat ik hoop mee te geven, gaat over hoe bewust je je bent van bepaalde onderdelen van je identiteit en hoe dat bewustzijn je ervaringen beïnvloedt. En dus je denken. Als jij je bijvoorbeeld nauwelijks bewust bent van je huidskleur, omdat die dezelfde is als de meeste mensen om je heen en omdat deze je geen nadelen oplevert, dan is het moeilijk voor te stellen hoe dit is voor mensen die er wél dagelijks mee geconfronteerd worden. Het is in dat opzicht dus oneerlijk, om maar een voorbeeld te noemen, om als wit persoon te zeggen dat kleur er voor jou niet toe doet en dat je kleurenblind bent. Als je onderdeel van een dominante groep bent, dan kan er al snel een blinde vlek ontstaan voor de ervaringen van “de Ander”. Je verheft je eigen ervaringen tot de norm en beschouwt die van anderen, zeker als ze in tegenspraak zijn met jouw eigen perspectief, als overdreven, als gezeur, of als onjuist.

Het is moeilijk om dit soort vastgeroeste denkpatronen te doorbreken als je daar als individu weinig moeite voor wilt doen. Maar op een gegeven moment, als er zoveel informatie op je afkomt die in tegenspraak lijkt te zijn met jouw perspectief, die indruist tegen jouw ervaringen, dan ontstaat er misschien een potentie tot verandering; een aanleiding om iets te doen met deze cognitieve dissonantie.

Met name mannen blijken het echter moeilijk te vinden om te accepteren dat er andere ervaringen bestaan dan die van henzelf. In plaats van begripvol te luisteren naar slachtoffers of te reflecteren op de overstelpende hoeveelheid van ervaringen met seksuele intimidatie of seksueel geweld, proberen ze hun eigen ervaringen tot norm te verheffen en die van anderen (veelal vrouwen) af te doen als onjuist. De kwalificaties om alle #metoo-ervaringen te bagatelliseren, variëren van ‘gezeur’ tot ‘kwaadaardig’.

Maar, naast deze “hakken in het zand”-reactie, zie ik ook twee belangrijke positieve effecten. Ik zie bijvoorbeeld in toenemende mate empathie. Een vaardigheid die voortkomt uit zelfbewustzijn en mensen in staat stelt om zich in te leven in de gevoelens en ervaringen van anderen. Het is ook vaak een reactie die voortkomt uit verrassing en verbazing. Hebben echt zóveel vrouwen last van seksueel grensoverschrijdend gedrag?

Het is een ervaring die noopt tot zelfreflectie. Heb ik zelf wel eens de grenzen opgezocht of heb ik de grenzen van een ander overschreden? En hoe kan ik mijn gedrag op zo’n manier aanpassen dat ik de grenzen van anderen respecteer en dat ook duidelijk communiceer? Vragen als deze zijn tegelijkertijd oorzaak en gevolg van een toenemende bereidheid om te luisteren naar slachtoffers. Erkenning, en het geloven van slachtoffers, is een heel belangrijke eerste stap.

Daarnaast is wat mij betreft het belangrijkste effect van de #metoo movement dat er momentum lijkt te zijn voor nieuwe procedures, nieuw beleid, en nieuwe wetgeving. Natuurlijk is er ook een tegenbeweging, en zien we bij velen een soort #metoo-moeheid ontstaan, maar er is wel degelijk iets groots in gang gezet door Tarana Burke, en later Alyssa Milano en vele, vele anderen.

Je ziet allerlei bewegingen ontstaan die niet direct gekoppeld zijn aan #metoo, maar wel passen binnen de wereldwijde aandacht voor seksueel geweld. Zo is er op dit moment in Zuid-Afrika iets bijzonders gaande. Vierentwintig jaar geleden beloofde de eerste post-Apartheid regering een prioriteit te maken van gendergerelateerd geweld. Maar tot op heden is dat slechts bij wat vage beloften gebleven en is er enorm veel seksueel geweld in het land.

En nu lijkt er een “perfecte storm” te ontstaan. De val van president Jacob Zuma*, die zelf was beschuldigd van verkrachting, en de komst van een opvolger die genderongelijkheid en -gerelateerd geweld wel serieus lijkt te nemen – Cyril Ramaphosa – plus het dreigende wegvallen van internationale financiering voor lokale NGO’s, heeft een beweging in gang gezet die échte verandering wil afdwingen. Een brede coalitie van lokale organisaties die hulp bieden aan slachtoffers van seksueel geweld, heeft een lijst van vierentwintig eisen opgesteld, en om die ingewilligd te krijgen, organiseert ze bijeenkomsten, demonstraties, en zelfs een grote landelijke staking, onder de naam “Total Shutdown”**. Waar dit alles toe gaat leiden is nog onduidelijk, en de organisaties zelf lijken ook verrast, maar er broeit iets. Men lijkt te zeggen: we pikken het niet langer en we gaan net zo lang door tot we échte verandering zien.

Het is een bijzondere beweging die hopelijk ook inspiratie biedt aan anderen, over de hele wereld. Inspiratie voor hen die beter beleid en meer veiligheid voor met name vrouwen willen afdwingen. Zowel in Zuid-Afrika als in andere landen, maar ook binnen organisaties en bedrijven, lijkt er momentum te zijn dat mensen de kracht en kans geeft om te zeggen: tot hier en niet verder. En omdat steeds meer mensen bereid zijn om te luisteren, ontstaan er kansen die kunnen leiden tot verandering. We weten dat het gebeurt, we weten dat het op grote schaal gebeurt, nu gaan we eindelijk écht eens iets doen aan seksuele intimidatie en seksueel geweld.

 

* In een controversiële rechtszaak werd Zuma uiteindelijk vrijgesproken, omdat het hof besloot dat de geslachtsgemeenschap consensueel was. Wat overigens een pikant (lees: schandalig) detail in de zaak is, betreft de opmerking van Zuma dat hij wel wist dat zijn beschuldiger HIV-positief was, maar dat hij direct na de daad een douche genomen had, om de risico’s te beperken. Een opmerking die fel bekritiseerd is door HIV/AIDS-organisaties.

** Met dank aan Paula Vermuë, die nu onderzoek doet in Kaapstad en mij wees op het bestaan van de Total Shutdown. Zie: http://thetotalshutdown.org.za/

Als ik nadenk wat er in het afgelopen jaar en de explosie van #MeToo-meldingen is gebeurd dan denk ik vooral aan de vorming van een nieuwe normaal. Geweld tegen vrouwen is niet normaal. Machtsmisbruik is niet normaal. Het vragen van ‘seksuele diensten’ voor het verlenen van een ‘gunst’ is niet normaal, zeker niet als er sprake is van een afhankelijke relatie. Kortom, waar de deksels van beerputten lang gesloten bleven, omdat melden van misstanden meestal alleen de slachtoffers schade toebracht, zijn veel van die putten het afgelopen jaar geopend. En wie nog een beerput heeft, doet er goed aan deze grondig schoon te maken, voor ook deze misstanden geopenbaard zullen worden. Het is aan iedereen, vooral ook mannen, om misstanden aan het licht te brengen en te voorkomen.

Ik wacht inmiddels met spanning op de rechtszaken die op het punt van beginnen staan en dan niet alleen die tegen Harvey Weinstein. Wetten leggen vast wat mensen normaal vinden en zorgen ervoor dat mensen die zich niet aan deze normen houden daarvoor ter verantwoording kunnen worden geroepen. Juristen noemen wetgeving ook wel de gestolde werkelijkheid, die de maatschappelijke ontwikkelingen volgt en weeffouten in de rechtsbescherming moet herstellen. Rechtszaken bevestigen vervolgens die werkelijkheid.

 

De praktijk

“De wet is er niet voor de vrouw”, luidde de kop boven een artikel in Trouw van 6 november. Het ging over huiselijk geweld in Rusland, waar 20% van de vrouwen door haar man wordt mishandeld. Hoeveel anders is dit in Nederland? Een paar cijfers. Jaarlijks zijn er ongeveer 200.000 slachtoffers van ernstig huiselijk geweld. Daarmee is het de meest omvangrijke vorm van geweld in onze samenleving. Van de totale Nederlandse bevolking tussen de 18 en 70 jaar, is 45 procent ooit slachtoffer geweest van enige vorm van fysiek, seksueel of psychisch geweld in huiselijke kring. Elk jaar zijn er tussen de 120 en 150 dodelijke slachtoffers (60-75 vrouwen, 25 mannen, 40-50 kinderen). 51 procent van de vrouwen die om het leven worden gebracht, wordt gedood door een (ex-)partner. Ieder jaar worden er ruim 63.000 gevallen van ernstig huiselijk geweld bij de politie gemeld. Dat is ongeveer een derde van het totale aantal gevallen. Kortom, ook in Nederland werkt de wet nog niet optimaal.

Waar huiselijk geweld meestal verstopt zit achter deuren, is een andere vorm van geweld veel zichtbaarder: straatintimidatie. In Rotterdam komen binnenkort twee mannen voor de rechter. Het zijn de eerste rechtszaken voor straatintimidatie, dat sinds een jaar strafbaar is in Rotterdam en Amsterdam. De waarde van deze strafzaak mag niet worden onderschat. In een tijd dat het debat vooral gaat over #MeToo, zwaar machtsmisbruik en seksueel geweld, is het een duidelijk signaal aan jongens en mannen dat sissen, nafluiten en -roepen, lastigvallen, uitschelden en nalopen geen simpele kwajongensstreken zijn. Het zijn serieuze inbreuken op (het gevoel van) veiligheid van de mensen die geïntimideerd worden.

Wie zich realiseert dat circa 53 procent van de vrouwen in Amsterdam te maken heeft gehad met verschillende vormen van straatintimidatie, weet dat dit geen klein bier is. Het is dan ook geen keuze tussen de aanpak van verkrachtingen, aanrandingen en mishandeling enerzijds en straatintimidatie anderzijds. Ze maken beide onderdeel uit van de verkrachtingscultuur waarin we leven. In de White Ribbon Campagne van vorig jaar vroegen mannen aandacht voor de piramide van geweld tegen vrouwen, waarin de harde vormen van seksisme, genderongelijkheid en geweld leunen op het bagatelliseren en goedpraten van kleedkamerpraat, ‘stoer’ gedrag en seksistische grappen.

 

De strijd tegen straatintimidatie gaat hand in hand met de #MeToo-beweging en dateert eveneens van lang geleden. Al in de jaren 1980 gingen vrouwen wereldwijd de straat op met de slogan ‘Take back the night’. In Nederland waren de Heksennachten legendarisch. De juridische aanpak van straatintimidatie zet nu een nieuwe norm, die past in de huidige samenleving. Dit biedt een stevigere basis aan mannen (en vrouwen) om het geweld tegen vrouwen en de verkrachtingscultuur te bestrijden.