MenEngage Europe updates

/door

Er zijn een aantal interessante ontwikkelingen aan de gang bij MenEngage Europe. Op het moment zijn we bezig met het afronden van een profielen bestand van al onze leden, bijna 70 totaal! In dit document kunnen leden contact informatie van elkaar vinden, de missie, visie, werkgebieden en focus thema’s. Op deze manier krijgen we als MenEngage Europe een mooi overzicht van wie onze leden zijn en wat ze doen!

Verder organiseert MÄN uit Zweden (een van de MenEngage Europe leden) in mei een study visit in Stockholm over geweldspreventie. Ook andere leden van MenEngage Europe zullen hierbij aanwezig zijn om ervaringen te delen en met elkaar in discussie te gaan over mannelijk geweld tegen vrouwen en geweldspreventie; wat zijn de ‘learned lessons’ en hoe kunnen we onze kennis en netwerken met betrekking tot geweldspreventie verbreden?

MenEngage Europe is ook bezig met het maken van een brochure voor financiers, vrouwenrechten organisaties en andere geïnteresseerden in het betrekken van mannen en jongens in gendergelijkheid. Leden kunnen input geven voor een word cloud door aan te geven welke woorden in hun opkomen als ze aan MenEngage denken.

Tot slot worden ook onze communicatie kanalen ontwikkeld. Zo hebben we een ‘members only’ Facebook groep aangemaakt, maar zijn we nog steeds ook voor iedereen bereikbaar op onze Facebook pagina en de publieke Facebook groep. Join us!

What men can do every day in advancing gender equality

/door

Although International Women’s Day took place on March 8, Kevin believes it should be International Women’s Day every day as long as inequality, sexism and oppression is still real.

We men need to be better, so much better than we have been thus far, if we’re serious about gender parity. The reality is that we are so ridiculously far behind on anywhere near gender parity. Meaning us men have to take responsibility for closing the gap!

Part of the problem is that not enough men are actively working on a better-balanced world. We men cannot stand on the sideline and wait for women to advance the women’s agenda. We are the ones who hold power, we are the ones who have created a system that gives men power, we are the ones who stay in power, and we are the ones who need to share that power.

So to honor #IWD 2019, here’s a list of everyday things (in random order) we men can do in order not just to be a feminist in thoughts, but to be a feminist in actions…

1. REFLECT ON YOUR BIASES & BEHAVIOUR
Let’s start with a really hard one. Even the most well-intentioned men cannot escape biases that have been shaped through a centuries’ old patriarchy. Chances are, no matter how much we claim to be pro-equality, our actions and inactions have probably led and are at times leading to a worsening of the status quo.

In the fight for gender equality, it’s not the openly sexist that are the biggest obstacle. The biggest obstacle in the fight for equality are men who call themselves feminist and promoters of equality, unaware how their behaviors are contributing to more inequality.

Honestly reflect on, as a starting point, these questions:
-How have, and are my behaviors limiting women? (E.g. not speaking out when seeing sexism, interrupting women more often than interrupting men)
-How are my compliments, no matter how well-intentioned, perhaps contributing to sexism? (E.g. complimenting women on their looks, while complimenting men on their skills)
-What do I believe about domestic work division? Do my actions support equal opportunity at home.

2. ADMIT GUILT & CHANGE THE NARRATIVE
Great to see many men appreciating women today, and many men saying that sexism is bad. It’s not as if women haven’t been saying this for forever (sarcasm).

So many men teach the talk, and preach the walk, but refuse to look in the mirror. If all you have to say is “Sexism is bad” and “I appreciate you women”, then you’re not contributing to a different narrative.

We men have to change our narrative, among us men, and in today’s society. And it starts with looking in the mirror and admitting guilt, admitting our privilege. Just because we admit guilt, doesn’t mean we’re bad people, but it means that we can start using our privilege in much more powerful ways.

If you’re serious in advancing gender parity, then use today to have an honest look in the mirror!! Here are some prompts to get you started:

-Think about how action and inaction are choices in either disrupting or keeping alive inequality. Then think about times when you took action to contribute to equality, and moments when you have failed to take action and inadvertently contributed to inequality.
-Think back to the moment in your life that you became aware that gender inequality is real. How did you behave before that moment? How did you behave after that realization?
-What negative thoughts/beliefs/stereotypes did you hold about women? And why? What made you change your beliefs?
-Reflect on all the ways you are benefiting from being a man in today’s society.

3. LISTEN
Women are too often ignored, interrupted and not taken seriously. We men need to listen more and better, listen to women opening up about sexism and abuse, listen to women who share ideas at work, listen to women who call us out when we’re being sexist, listen to women; period.

At work we men interrupt women more frequently than other men, it’s called ‘mansplaining’, and it’s rooted in a bias that we think we know better. Women sharing ideas at work are often overlooked and ignored. If we don’t start listening better, we’re not helping women advance; we’re not learning anything about the patriarchy and sexism.

It’s very simply, in our daily interactions, we men can shut up and listen.

This also means, don’t compare your male privileged experience when women speak about the discrimination they face, don’t say things like “I grew up poor”, “I get discriminated for being short”, just don’t! Making it about you stops any constructive conversation from happening, resist the urge and listen.

4. BE AN EQUAL PARTNER AT HOME
One of the biggest unaddressed barriers for women to advance in the workplace is how we treat domestic responsibilities. Around the world women are taking on more (full-time jobs) while still running the majority of domestic responsibilities.

If we men are serious about helping women advance, we need to take on more responsibility at home, we need to share in the work that goes in to managing a household. We cannot expect women to hold a full-time job at work and at home, while we are only holding a full-time job at work.

Having grown up in a family where as a kid I was expected to help out with household responsibilities, I know how much time it takes. And I also know how easy it is to fall into old patterns of thinking that dictate women will take care of it.

Equality, gender parity, equal opportunity, all need to be addressed everywhere; not just at work.

5. EDUCATE YOURSELF
Women already face discrimination everywhere, at work, at home, out on the streets, public places… And on top of that they also face the burden of having to educate men who continue to be baffled by the experience’s women face every day. Don’t be that man who puts that extra burden on women, don’t be that man who thinks he knows everything about sexism when in truth you don’t know shit. Instead educate yourself. If you are serious about wanting to advance the women’s agenda, then start reading more about sexism, patriarchy, everyday gender discrimination.

If you don’t know where to start, let me suggest some books I’ve read and found confronting and insightful:

-Drop the ball – Tiffany Dufu
-The end of men – Hanna Roisin
-The descent of man – Greyson Perry
-The war on women – Sue Lloyd-Roberts
-We should all be feminists – Chimanda Ngozi Adichie
-The Paula principle – Tom Schuller
-Women & power – Mary Beard
-The good immigrant – Nikesh Shukla
-Why I’m no longer talking to white people about race – Reni Eddo-Lodge
-White fragility – Robin DiAngelo
-Misogynation – Laura Bates
-Everyday sexsim – Laura Bates
-Men explain things to me – Rebecca Solnit
-Poetry by: Andrea Gibson, Rupi Kaur, Guante, Rachel Wiley

6. SPEAK OUT
Whenever you see sexism happening, speak out!! I know it’s fucking difficult to do so, because I often fail at this, and yet, I need to speak out more if I am serious about gender parity.

Silence always sides with the oppressor.
Taking a neutral stance always supports the oppressor.
Not saying anything because it doesn’t affect you empowers the oppressor.

We cannot claim to be pro-equality, and as soon as we see sexism happen turn a blind eye. A sexist joke isn’t innocent; it confirms a system of oppression.

7. BE MINDFUL OF LANGUAGE
Language shapes our reality. And our language is pro-male oriented. We easily say things like:
“You’re a pussy”
“You fight like a girl”
“Grow a pair” or “You’ve got balls”

And that’s just three examples of a sickening amount language that suggest male qualities to be superior over female qualities.

Our language subconsciously shapes our attitude, our beliefs, and our way of looking at the world. We need to choose our words more carefully if we want it to represent a more just, fair, and equal world for women.

8. GET IN TOUCH WITH & EXPRESS YOUR FEELINGS
That men are less emotional than women is a narrative we keep telling ourselves without challenging this. As babies we never knew that there’s a different way we have to go about feelings, but while growing up we are bombarded with messages that shape our beliefs…

‘Man up!’
‘Feelings are for pussies’
‘Don’t be so gay’
‘Real men don’t cry’

As babies, we men cried, we screamed, we made sure we expressed our needs in whatever way we were capable of. The fact that we live in a society that keeps telling men to hold back their feelings is a big obstacle in gender equality. As much as gender discrimination might be considered a women’s issue, it’s very much a men’s issue too, or better said; a society’s issue.

If we can allow ourselves to be more vulnerable, allow ourselves to open up about all the toxic ways our society is negatively affecting men’s mental and emotional health, we will contribute to breaking down the patriarchy, and in doing so, allow women to thrive as well as men to stay healthy.

9. SPONSOR WOMEN
When we are asked to recommend people, it’s easy to immediately think of men, as we men are over-represented in many areas of life. So next time if you’re asked to suggest a good MC, speaker for an event, Team Leader, coach, scientist, author, poet etc. instead of immediately going to your go-to list of men, take a conscious moment and think of women you could suggest. One problem in women advancing is when we don’t give them the exposure; it’s double hard for women to advance.

So, let’s become active advocates of women role models, because they are there!!

10. BE MINDFUL OF THE SPACE YOU TAKE

Whether it’s physical or verbal. Men are often socialized to take the lead, be outspoken, grab the spotlights. Women take less space, so share the space fairly. Women, for various reasons, are more likely to have their contributions minimized or ignored. By promoting women’s contributions and giving credit, men can use their privileges to take women’s contributions more visible in order to amplify women’s voices.

11. DEMAND CHANGE FROM YOUR EMPLOYER
When Ashton Kutcher wrote on social media that it’s ridiculous that male bathrooms didn’t have a diaper change area, and he challenged the biased architecture, some major companies took this to heart and immediately made work of it. Because men tend to be heard more loudly and seriously than women (see section 1), we men have a lot of power in shaping the agendas of the organizations we work for.

Let’s use our voices to actively call for our employers to be serious about equal opportunity.

12. TRULY APOLOGISE
We men will screw up; often this will happen not because we want to, simply because we are not aware of our biases. If we are lucky there will be women (or men) who will call us out on our mistakes. Let’s change this idea of ‘Being a man’ to mean that we take full responsibility, meaning that we truly apologize. Not those fake apologies where we still point fingers and run away from responsibility, but real apologies.

“I am sorry that I behaved in ways that hurt you, for not realizing my sexist biases and behaviors, you should expect better from me and I will educate myself so that I prevent this from happening in the future! What can I do right now to make this better?”

instead of

“I am sorry for my behavior, but I grew up in an age where this was the norm”
This is bullshit as we don’t take responsibility and in fact turn ourselves into a victim by blaming society for your behavior.

13. ASK QUESTIONS
And finally, we men can ask more questions to women.

Questions to better understand their challenges.
Questions to better understand our responsibility.
Questions to better understand our biases.
Questions to better understand how we can be an ally in the fight for equality.

Mannen, stop geweld tegen vrouwen

/door

Mannen, stop geweld tegen vrouwen

Vandaag is het Internationale Vrouwendag en dus een goede gelegenheid om mannen aan te spreken op hun rol als het gaat om geweld tegen vrouwen. De daders van geweld tegen vrouwen zijn namelijk vrijwel altijd mannen. Als we geweld tegen vrouwen willen stoppen dan is het noodzakelijk dat mannen de verantwoordelijkheid nemen om zichzelf te emanciperen.

Uit onderzoek van European Union Agency for Fundamental Rights blijkt dat 45% van de vrouwen in Nederland ooit fysiek en/of seksueel geweld heeft meegemaakt. Bijna driekwart is ooit seksueel geïntimideerd en één op de tien vrouwen is verkracht. Opvallend is dat de eigen woonomgeving vaak de meest onveilige plek is voor vrouwen: zo is één op de vijf vrouwen ooit fysiek mishandeld door een partner of ex-partner.

Deze cijfers zijn nog maar het topje van de ijsberg. Vrouwen in gemarginaliseerde posities, zoals trans vrouwen, vrouwen met een beperking, sekswerkers en ongedocumenteerde vrouwen, hebben nog vaker te maken met geweld. Ook buiten Nederland is er sprake van geweld tegen vrouwen. Denk bijvoorbeeld aan de honderdduizenden vrouwen die zijn verkracht in oorlogsgebieden. Of de 200 miljoen vrouwen die slachtoffer zijn van vrouwelijke genitale verminking.

Het patriarchaat

Geweld tegen vrouwen is een wereldwijd probleem en het uit zich in verschillende culturen op verschillende manieren. Maar het systeem dat hieraan ten grondslag ligt is het patriarchaat. In de woorden van bell hooks:

“Patriarchy is a political-social system that insists that males are inherently dominating, superior to everything and everyone deemed weak, especially females, and endowed with the right to dominate and rule over the weak and to maintain that dominance through various forms of psychological terrorism and violence.”

Het patriarchaat vertelt mannen dat zij sterk moeten zijn, dat ze hun gevoelens moeten onderdrukken om ‘echte’ mannen te kunnen zijn. Want echte mannen huilen niet. Het is deze patriarchale invulling van het concept van mannelijkheid dat ten grondslag ligt aan veel ellende die zich afspeelt in deze wereld. De patriarchale man die niet in contact staat met zijn gevoelsleven weet namelijk niet beter dan problemen op te lossen met agressie of geweld. Dat uit zich in repressie, onderdrukking en marginalisering. Op microniveau vertaalt zich dat naar onder andere verbaal, emotioneel en fysiek geweld en op macroniveau naar geweld met wapens, bommen en oorlogen.

Vrouwen zijn vaak slachtoffer van dit geweld. Maar niet alleen vrouwen zijn het slachtoffer van het patriarchaat, het gaat ook om non-binaire personen, trans mannen, homoseksuele mannen, feminiene mannen en eigenlijk iedereen die niet voldoet aan het ‘perfecte’ beeld van de sterke slimme witte blonde heteroseksuele cis man met blauwe ogen. Maar zelfs deze ‘perfecte’ man wordt onderdrukt door het patriarchaat. Want ook hij mag niet praten over zijn gevoel of uiting geven aan zijn ‘feminiene’ kanten in deze patriarchale samenleving.

Verantwoordelijkheid van mannen

Het patriarchaat onderdrukt zowel vrouwen als mannen en beiden houden dit systeem in stand. Maar het zijn altijd al mannen geweest die vrouwen, maar ook andere mannen, het meeste geweld aandoen. Wat dat betreft ligt er dan ook hoofdzakelijk een verantwoordelijkheid bij mannen om hier verandering in te brengen. Die verandering is hard nodig. Want als ik een blik op de wereld om ons heen werp dan lijkt de macht van het patriarchaat alleen maar toe te nemen.

De seksist met de meeste macht is natuurlijk Donald “Grab Them By The Pussy” Trump. Maar ook in Brazilië is een misogynist president geworden. Jair Bolsonaro staat bekend om zijn seksistische uitspraken, waaronder ook de boodschap aan een vrouwelijke volksvertegenwoordiger dat hij haar niet zou verkrachten omdat ze te lelijk zou zijn. Hier in Nederland hebben we Thierry Baudet, die beweert dat vrouwen willen dat je hun nee niet accepteert en dat vrouwen het liefst overrompeld, overheerst en overmand willen worden. Deze politieke figuren zijn het boegbeeld van een groeiende beweging van verongelijkte mannen die het feminisme aanwijzen als de oorzaak van alle ellende in hun leven.

Het moge duidelijk zijn dat ik denk dat feminisme juist de oplossing is voor de problemen van deze mannen. Het is juist de patriarchale mannelijkheid die deze mannen proberen te verdedigen die de oorzaak vormt van hun problemen. Patriarchale mannelijkheid met haar focus op competitie gaat immers hand in hand met het kapitalisme dat ten grondslag ligt aan de kwetsbare economische positie van gros van deze boze mannen.

Tijd voor verandering

Mannen, het is tijd om in actie te komen. Het is tijd dat wij een halt toeroepen aan geweld tegen vrouwen. Daarvoor is het noodzakelijk dat wij een kritische blik werpen op onze eigen positie in deze samenleving. Wij moeten ons eigen denken en handelen veranderen als we willen dat de wereld veranderd. Het is tijd dat wij onszelf losmaken van patriarchale mannelijkheid. Het is tijd dat wij op een andere manier invulling gaan geven aan mannelijkheid.

Laten we aan onszelf werken. Laten we eigenschappen zoals zorgzaamheid en kwetsbaarheid omarmen. Laten we onze gevoelens erkennen en erover praten. Laten we compassievol, liefdevol en empathisch zijn. Laten we luisteren naar wat vrouwen zeggen en lezen wat vrouwen schrijven. Laten we vrouwen serieus nemen en ruimte maken zodat vrouwen gehoord worden en in plaats van dat wij zelf het woord nemen. Laten we nooit stilzwijgend toekijken als vrouwen worden aangevallen op straat. Laten we elkaar aanspreken als we zien dat men zich schuldig maakt aan seksisme. Laten we ons aansluiten als bondgenoten bij vrouwen die leiding nemen. Laten we solidariteit tonen met alle vrouwen wereldwijd door morgen mee te lopen met de Women’s March in Amsterdam!

Vrouwendagspecial: Vincent Duindam over veertig jaar in de wereld van feminisme

/door

Dit jaar ben ik 40 jaar actief in de wereld van feminisme en emancipatie. Mijn onderzoeksmateriaal over mannen, feminisme en vaders is onlangs opgenomen in het Internationaal Archief van de Vrouwenbeweging. IIAV/Atria in Amsterdam. Tevens werd ik opa. En net zoals ik jaren (samen) voor onze meiden zorgde, heb ik nu op vrijdag de zorg voor Noah.

Een goed moment om terug te blikken. En om vooruit te blikken! Wat is er eigenlijk veranderd in deze periode –en wat niet? Waar liggen de uitdagingen van deze tijd? Wat zie ik op dit moment bij mijn studenten aan de UU? In mijn werk heb ik altijd psychologie en sociologie gecombineerd. De laatste jaren combineer ik dit óók met levenskunst/mindfulness. Niet alleen vrijer t.o.v. genderrollen. Vrijer t.o.v. alle rollen en verwachtingen. Dé remedie tegen burn-out. In onderstaande 10 stellingen heb ik dit samengevat.

1. Er is veel veranderd, veel hetzelfde gebleven. In het kort: de levens van vrouwen zijn veel meer veranderd dan de levens van mannen. Vrouwen en betaalde arbeid is nu de norm, de regel, de vanzelfsprekendheid. Dat is sterk veranderd. De levens van mannen zijn veel minder veranderd. Zorg neemt relatief een minder grote plaats in in hun leven.

2. Als je iets wilt zeggen over sexe/gender, mannen/vrouwen, maak dan steeds de vergelijking met sociale klassen en etnische groepen. Dan zie je wat er kan veranderen en hoe –en wat lastiger is; juridisch: expliciete discriminatie, tot en met vastgeroeste gewoonten. Verkrachting binnen het huwelijk ‘bestond’ juridisch niet voor 1991. En natuurlijk stemrecht, ontslagen worden als je ging trouwen, etc.

3. Veel verschillen zijn sociaal-cultureel-psychologisch, maar daarmee niet speciaal ‘makkelijker te veranderen’. Het roept (bij sommige mensen) angst op, als mannen geen mannen meer kunnen zijn (wat dat dan ook moge betekenen), vrouwen geen vrouwen, als het huwelijk niet langer alleen voor hetero’s is, etc. Dan zie je dezelfde sentimenten als bij, bv., de zwarte pieten discussie.
https://www.youtube.com/watch?v=7K50UstKfJM (All In The Family Intro)

4. Homofobie is een belangrijk thema. Heeft ook met 3. (hierboven) te maken. Angst.

5. Gender is eigenlijk een ‘sociale maskerade’. Maar rollen zijn niet oppervlakkig. Het zit vaak diep. Het is geïnternaliseerd. Shakespeare wees hier al zeer eloquent op. En Goffman baseerde er een heel complete en prachtige sociologische benadering op.

6. Macht. Als de machtsverschillen tussen mannen en vrouwen afnemen, zal (sexueel) geweld ook afnemen. Je ziet dit ook bij mannen onderling. “Kleed je maar even uit”, als je deze baan wilt. “ (#metoo, acteerwereld etc). Dit heb ik zelf ook meegemaakt in de mediawereld. Ik wilde graag een column in het toenmalige UN, er kwamen telkens verzoeken om samen het toilet te bezoeken, samen te douchen, etc.

7. De social media maken problemen groter, vooral voor kwetsbare groepen: meisjes, m.n. lager opgeleid, gescheiden ouders, etc. (Matteüseffect)

8. Betaalde arbeid is voor vrouwen en mannen belangrijker geworden. En het dringt, m.n. via de social media (en identiteit) diep het leven binnen. De grens werk – privé is bijna verdwenen. Mensen lijden onder de terreur van totale beschikbaarheid. “Arbeidsethos” van een nieuwe orde. Dit geeft veel onrust –ook voor kinderen.

9. Oplossingen 🙂 Hoe diep het ook zit, we zij niet onze sociale maskerade en zelfs niet onze psychologische maskerade. Op de grens van psychologie en spiritualiteit is er relevant werk in de Jungiaanse traditie. Je kunt je bewust worden van alle stemmen, energieën, impulsen (voices) en er steeds minder mee ‘samenvallen’. Dit schept veel ruimte in je hoofd -en in je leven. Pas op dat moment worden er eigenlijk keuzes mogelijk. Ook om je handen thuis te houden (#metoo). Of om te beseffen dat je niet je werk bent.

10. Dan kan ook het “boerderijmodel” weer gaan werken. Veel thuis doen, met alle digitale hulpmiddelen, maar zonder dat deze jou overnemen.

Vernieuwjaarsborrelfeest – Wat was het een feest!

/door

Op 25 februari vierden we ons vijfjarig bestaan, een nieuwe subsidie voor White Ribbon, én verlaat de start van het nieuwe jaar. Dat was een groot feest. Wij genieten nog even na met de aftermovie.

 

 

Dank aan ons fantastische event-team: Redouane Amine was MC, Maureen Dewnarain van At Your Event zorgde voor het heerlijke eten en taart, Wendy en Danny Resette leverden de mooie (bio-afbreekbare!) ballonnen, Aruna maakte prachtige kunststukken van fruit, Jim en Beer maakten de aftermovie, Rick, Ayoub en Barry zorgde voor muziek.

Sinds een jaar werken we bovendien samen met Maction, die onze mooie events steeds professioneler organiseert. Zo professioneel dat we daar zelf soms ook nog een beetje aan moeten wennen. Dankjewel Melissa!

 

Foto’s (c) Erwin Heyl

Jazie over zijn event Feministische mannen, verenigt u!

/door

Jazie Veldhuyzen organiseerde op 5 februari het event Feministische mannen, verenigt u! in Pakhuis De Zwijger. En hij schreef een verslag!

Op 5 februari kwamen er meer dan honderd mensen bij elkaar in Pakhuis de Zwijger om te praten over mannen, feminisme en geweld tegen vrouwen. De zaal was uitverkocht en het publiek was vrij divers, alhoewel ik natuurlijk graag had gezien dat er nog meer mannen aanwezig waren.

Er is een video van het evenement gemaakt en die wordt als het goed is ergens deze week geplaatst op de website van Pakhuis de Zwijger. Al met al was het een geslaagde avond en ik vond het oprecht een eer om een evenement te mogen organiseren en modereren met zulke fantastische sprekers. Mijn dank gaat dan ook uit naar Ambrien R. Moeniralam, Anja Meulenbelt, Daryll Ricardo Landbrug, Hodan Warsame, Ibtissam Abaâziz, Jens van Tricht, Kalib Batta, Mariska Jung en Thomas Hofland voor hun aanwezigheid en de zeer waardevolle bijdragen die ze hebben gedaan.

De vraag is hoe nu verder? Want het is deze avond vooral duidelijk dat wij als mannen nog veel werk hebben te verrichten om de fundamenteel oneerlijke samenleving die wij hebben gecreëerd op zo’n manier te veranderen dat iedereen zich vrij en veilig voelt om zichzelf te ontwikkelen. Maar misschien is het nog duidelijker geworden dat wij als mannen veel werk van binnen te hebben verrichten.

De patriarchale samenleving vertelt ons mannen dat we onze gevoelens moeten onderdrukken om ‘echte’ mannen te kunnen zijn. Het is deze patriarchale invulling van het concept van mannelijkheid die ten grondslag ligt van veel ellende die zich afspeelt in deze wereld. De patriarchale man die niet in contact staat met zijn gevoelsleven weet namelijk niet beter dan problemen op te lossen met agressie of geweld. Op microniveau uit zich dat in verbaal, emotioneel en fysiek geweld en op macroniveau uit zich het in geweld met wapens, bommen en oorlogen.

Vrouwen en in het bijzonder trans vrouwen van kleur worden hier vaak het hardst door geraakt. Maar niet alleen vrouwen zijn het slachtoffer van het patriarchaat, het gaat ook om non-binaire personen, trans mannen, homoseksuele mannen en eigenlijk iedereen die niet voldoet aan het ‘perfecte’ beeld van de sterke slimme witte blonde heteroseksuele cis man met blauwe ogen. Maar zelfs deze ogenschijnlijk perfecte man wordt onderdrukt door het patriarchaat. Want ook hij mag niet praten over zijn gevoel of uiting geven aan zijn ‘feminiene’ kanten in de patriarchale samenleving.

Mannen, het is tijd om te veranderen. Dat doen we niet door met een vinger naar de ander te wijzen. Verandering begint bij onszelf. Ik ga dan ook niet alleen vanuit de politiek aan de slag om ervoor te zorgen dat mannenemancipatie hoog op de agenda komt te staan. De aankomende tijd ga ik vooral verder met lezen en luisteren naar vrouwen om zo stap voor stap meer inzicht te krijgen in hoe het patriarchaat doorwerkt in de samenleving als geheel en in mijn eigen denken en handelen.

Foto’s door Johan Janssen.

 

Intersectionaliteit, wat moeten we ermee? Verslag van de Kennishub Intersectionaliteit

/door

Op 7 februari 2019 vond de eerste Kennishub van de Alliantie Genderdiversiteit plaats, over intersectionaliteit. Verslaggever Robert Witte was erbij!

 

Dagvoorzitter Ira Kip opende de Kick Off met een opsomming van wat ze allemaal is, van zus tot theatermaker tot Olympisch zwemmer (in haar hoofd), en dat was meteen de introductie van intersectionaliteit, het thema van vandaag. Het is zowel een woord waar je snel je tong over breekt als een woord dat nog niet erg bekend is bij de gemiddelde Nederlander. Keynote speaker Nancy Jouwe (onderzoeker, curator en projectleider op het gebied van culturele en sociale bewegingen in postkoloniaal Nederland) sprak de hoop uit dat na vandaag mensen er wat minder bang voor zijn. Volgens haar helpt het om het woord vaak uit te spreken, dus laten we dat even doen:

In-ter-sec-ti-o-na-li-teit. Inter-sectio-naliteit. Intersectionaliteit.

Intersectionaliteit dus. Maar wat is dat dan? En wat is het verschil met diversiteit, het woord waar Jouwe inmiddels klaar mee is?

 

Diversiteit

Stel dat er een norm is in Nederland en die norm is de witte heteroseksuele cisman zonder beperkingen en met een modaal inkomen. Bij diversiteitsdenken weet je dat er ook mensen zijn die afwijken van de norm: er zijn vrouwen, zwarte mensen, homoseksuelen, transseksuelen en mensen met een bijstandsuitkering. Als je een divers personeelsbestand wilt, probeer je als werkgever uit elke van deze groepen iemand aan te nemen en voilà, je doet aan diversiteit. Dat dacht General Motors tenminste. Ze hadden niet alleen witte mannen in dienst, maar ook vrouwen en zwarte mensen. Maar wat bleek? De vrouwen die er werkten waren allemaal wit en zaten aan de balie, de zwarte mensen waren allemaal man en stonden aan de lopende band. Is dat diversiteit? Misschien wel, maar intersectioneel is het niet.

 

Intersectionaliteit

Bij intersectionaliteit ben je je ervan bewust dat mensen op meerdere assen kunnen afwijken van ‘de norm’, dat die assen elkaar beïnvloeden en dat dat iemands positie in de maatschappij bepaalt. Iemand kan vrouw zijn en zwart. En lesbisch. En alleenstaand moeder. En ook nog slechtziend. Heb je het plaatje? Voeg er dan nog even aan toe dat ze rijk is, erg rijk. Opeens is het plaatje anders. Want iemand die rijk is, neemt een geheel andere positie in de maatschappij in dan iemand die arm is, ook al zijn ze verder exact hetzelfde. Dat is, in een notendop, intersectionaliteit. Jouwe definieert het zo:

‘Onze verschillende identiteiten/categorieën van verschil (ras, klasse, gender, seksualiteit, etc.) beïnvloeden elkaar op materieel, institutioneel en symbolisch niveau met als resultaat dat we op een verschillende manier met discriminatie of machtsposities te maken krijgen.’

 

Ingewikkeld?

Voor mensen die in het dagelijks leven te maken hebben met discriminatie en de machtsposities van anderen, is intersectionaliteit waarschijnlijk niet ze zo moeilijk te begrijpen: ze ervaren het al. Ook mensen die in hun leven verschillende posities in de maatschappij hebben ingenomen, weten uit ervaring hoe intersectionaliteit werkt. Ingewikkeld is het, denk ik, vooral voor mensen die altijd een comfortabele plek op de diverse assen hebben gehad. Bij hen hebben de assen elkaar op een positieve manier beïnvloed en meewind merk je nu eenmaal minder snel op dan tegenwind. Sterker nog, bij meewind kun je zelfs denken dat het niet waait.

 

In de praktijk

Intersectionaliteit, wat kunnen/moeten/willen we ermee? Stap een is, zoals bij alles, bewustwording: intersectionaliteit bestaat en heeft invloed op ieders leven. De volgende stap is met een intersectionele blik naar mensen en situaties kijken, zodat je het hele plaatje ziet. En dan ontdek je misschien nieuwe bondgenoten, of je ziet dat je organisatie niet zo inclusief is als dat je dacht of je kunt mensen beter helpen doordat je de invloed van de verschillende assen begrijpt.

 

Samen sterk

Wat heb je als organisatie aan de Alliantie Genderdiversiteit? De Single Supermoms vroegen of de alliantie hun petitie wilde tekenen. Jens van Tricht (Emancipator) antwoordde dat dat kon, maar dat het meer impact heeft als alle aanwezige organisaties apart ondertekenen. En dat is waar de kracht van de alliantie ligt: het verenigen van allerlei ‘kleine stemmen’ op de meest uiteenlopende intersectionele posities tot een grote stem die ons allen verder helpt.

 

Foto’s door Hazem Abboud.

Drie dingen die mannen vandaag kunnen doen om geweld tegen vrouwen te stoppen

/door

Geweld tegen vrouwen is een groot probleem. Rutgers berekende dat meer dan een op de vijf vrouwen in Nederland seks tegen de wil heeft meegemaakt. Meer dan de helft van de vrouwen maakte dit mee als je zoenen en aanraken tegen de wil meeneemt.

Mannen zijn oververtegenwoordigd als pleger. Om deze reden hebben mannen een cruciale rol in het voorkomen van intimidatie, verkrachting en andere vormen van geweld tegen vrouwen. Een kanttekening: ook mannen kunnen slachtoffer van (seksueel) geweld worden. Een op de twintig mannen maakte bijvoorbeeld seks tegen de wil mee.

Natuurlijk: geweld voorkom je als man in eerste instantie door zelf niet over grenzen te gaan. Toch lost deze houding niet alle geweld op. Geweld is namelijk niet eenduidig en vindt vaak sluipend plaats. Wat voor de een als een leuke grap, een vriendschappelijke aanraking of een logische voortzetting van de avond voelt, kan voor de ander intimiderend, grensoverschrijdend of gewelddadig zijn.

Als man kun je meer doen om ervoor te zorgen dat vrouwen zich gehoord, veilig en als een gelijke behandeld voelen. Op 17 januari kwamen Emancipator, Movisie, Doetank PEER, Rutgers en andere organisaties samen om deze onderwerpen te bespreken in het kader van de White Ribbon Campagne. Hieruit kwamen de volgende acties die je als man vandaag al kunt toepassen.

 

  1. Check of je inschatting klopt

Mensen vinden vaak dat ze weinig informatie nodig hebben om in te schatten wat de ander denkt of wenst. Generalisaties werken deze schijnzekerheid in de hand. Bijvoorbeeld: “Een vrouw op eerste date met een man wil waarschijnlijk dat hij de rekening betaalt.” Of: “Een mannelijke leraar voelt zich niet snel thuis in het onderwijs, omgeven door vrouwelijke collega’s. Een vrouwelijke leraar voelt zich daar wel thuis.” En: “We hebben al gezoend en zijn naar mijn huis gegaan dus de ander wil vast ook meer.”

Generaliseren is overzichtelijk, maar resulteert ook te vaak in een verkeerde inschatting, soms met pijnlijke gevolgen. Check daarom of je inschatting klopt. Praat erover en wees nieuwsgierig naar de werkelijke wensen en ideeën van de ander.

Checken of je inschatting klopt kan zo klinken: “Vond je mijn grap leuk of eigenlijk ongepast?” Of: “Mag ik je een knuffel geven?” Of in een restaurant: “Wil je de rekening splitten, zelf betalen of wil je dat ik betaal?” En, later op de avond: “Vind jij het ook een leuk idee om seks met elkaar te hebben?” Minder direct kan natuurlijk ook: “Wat kan je goed zoenen! Zullen we wat verder gaan?”

Vind je deze vragen te ongemakkelijk? Lees actie 2.

 

  1. Accepteer het ongemak

Je bent meestal niet gewend grenzen aan te geven en als iemand het wel doet voelt dat als een afwijzing. Op de een of andere manier vind je dat je perfect aan moet voelen wat iemand wil. Ongemakkelijke vragen horen daar niet bij.

Hoewel je wilt dat communicatie vlekkeloos verloopt, gebeurt dat vaak niet. Per ongeluk doe je wel eens iets wat een ander niet wil. Logisch, want we voeren veel te weinig gesprekken over wensen en hebben daar dus weinig ervaring in. Niet gek dat het checken van verwachtingen daarom ongemak oplevert.

Is dat erg? Welnee. Fouten maken mag, volgende keer beter. Het ongemak dat je voelt als je een te directe vraag stelt hoeft je daarom niet in de weg zitten. Zie het als een teken dat je aan het leren bent en er steeds beter in wordt.

 

  1. Stel de vraag: ben je oké?

Ok, jij als man kunt dus je best doen om de grens van de ander te checken, en het ongemak dat daarbij hoort te accepteren. Maar er is meer dat je kunt doen: je kunt ook ingrijpen als je ziet dat een iemand een vrouw (of man) lastigvalt. En ook hier kan onze snelle inschatting van wat de ander wil je inschatting in de weg zitten. Iedereen heeft een andere grens: niet elke vrouw vindt het vervelend als een man in haar billen knijpt en niet elke vrouw zit erop te wachten om door een man gered te worden.

Richt je in eerste instantie niet op de (mogelijke) pleger maar op de vrouw die het overkomt. De campagne ‘Ben je oké?’ zet mensen er bijvoorbeeld toe aan om op een neutrale manier te informeren of er inderdaad sprake is van ongewenst seksueel gedrag. Op die manier biedt je iemand in nood je hulp aan, zonder direct te oordelen over de intentie van de ander. Het doel van de Ben je oké campagne is dat iedereen een fijne tijd heeft tijdens het uitgaan, door een beetje op elkaar te letten. Een extra vraag die je kan stellen is of zij wil dat je hem aanspreekt op zijn gedrag.

Geweld tegen vrouwen is een groot probleem. Elke man kan er wat aan doen, of het nou thuis, op werk, met vrienden of op straat is. Check of je verwachtingen kloppen en wees nieuwsgierig naar de wensen van de ander. Soms gaat dat gepaard met ongemak, maar de vraag is of dat nou zo erg is. Ongemak betekent namelijk dat je je best doet om een ander niet verdrietig, angstig of boos te maken. Vraag of iemand oké is, als je denkt dat die persoon wordt lastiggevallen. En vraag of die persoon hulp nodig heeft.

 

Steven de Grauw is interventiemedewerker en trainer bij Rutgers, kenniscentrum seksualiteit. Hij ontwikkelt voor Rutgers lesmateriaal, trainingen en campagnes met als doel om geweld tegen mensen vanwege hun sekse, genderidentiteit of hun genderexpressie te voorkomen. Op dit moment werkt hij samen met Atria aan de alliantie Act4Respect.

Blog 22. Kevin Heller: Geweld is mijn brood

/door

Als ambassadeur van Emancipator onderteken ik de verklaring dat Geweld tegen Vrouwen moet stoppen. Dat maakt mij echter niet een pacifist. Als zelfverdediging instructeur houd ik me dagelijks bezig met geweld. Ik focus mijn trainingen op geweld tegen vrouwen en de LHBTI-gemeenschap. Tot mijn verbazing merk ik iedere keer weer dat ik deelnemers heb in mijn cursus die geweld verafschuwen, zo ver zelfs dat ze zich liever niet willen verdedigen tegen een aanval. Een klap of schop uitdelen wordt gezien als een soort van schending van de Beschaafdheidscode.

Als ik les geef aan mannen kom ik dit echter weinig tot niet tegen. Blijkbaar worden vrouwen van jongs af aan geconditioneerd om een soort van allergische reactie te hebben op het gebruiken van geweld. Het probleem is helaas dat mannen zich niet houden aan deze code en geweld gebruiken normaler vinden. Als iemand je slaat, sla je terug.

Het meest nadelige van deze allergie voor geweld zorgt er voor dat mannen zonder vrees voor eigen lijf en leed geweld toepassen tegen vrouwen, die vervolgens niks terug durven of willen doen.

Zelfverdediging staat of valt bij het willen en kunnen toepassen van geweld. Er bestaan geen effectieve zelfverdedigingsvormen die totaal pacifistisch zijn. Zelfs het geroemde Aikido dat als basis geweldloosheid heeft past technieken toe die gericht zijn op het breken van voornamelijk polsen. Pijn werkt als afschrikker en equalizer. Ikzelf ben instructeur Krav Maga, een Joods systeem dat niet anders betekent dan Contact Gevecht. Binnen mijn systeem ligt de aandacht op een korte verdediging tegen een verwurging, klap, schop of bedreiging met een wapen dat vervolgens opgevolgd dient te worden met een aanval richting de dader. Hierbij ligt de focus op het zo hard als mogelijk toe slaan op algemene zwakke plekken zoals het kruis, de neus, de ogen, vingers en gewrichten. Wij gaan er namelijk vanuit dat als je alleen maar aanvallen ontwijkt of afweert je aanvaller per techniek leert waar jouw zwakke plek zit. Op een gegeven moment laat je een gat vallen. Ondertussen hoeft een aanvaller niet te denken aan zijn eigen veiligheid of lichamelijke integriteit omdat er geen agressie is richting hem.

Bij Krav Maga zeggen we dus: zet zo snel mogelijk de tegenaanval in. Zorg ervoor dat jouw aanvaller zich zorgen gaat maken over zijn kruis, ogen of neus. Dwing een aanvaller in de verdediging te gaan en ze zullen afdruipen, want weerstand, dat was niet de bedoeling. Weerstand zorgt voor lawaai, dat het allemaal meer tijd kost en een dader met schade is makkelijker te veroordelen of te herkennen.

Ik dring er dus dagelijks bij mijn vrouwelijke deelnemers op aan dat geweld gebruiken in hun voordeel werkt. Dat een dader de beschavingsgrens overstoken is en dat jij je dan niet meer daar mee bezig hoeft te houden.

Een bijkomende factor van trainen met geweld is dat het enorm empowerend werkt. Waarom denk je dat machomannen breder lopen na een gewonnen gevecht? Waarom hooligans een kick krijgen van rellen? Waarom vechtsporten zo populair zijn? Geweld kunnen toepassen brengt zekerheid met zich mee. De “don’t mess with me”-houding. Het is macht. Kracht.

Ik zie aan mijn leerlingen die de beschavingsdrempel overstappen een soort van ontluiking. Men put in ene uit een potje waar ze nog nooit iets mee hebben gedaan. Sterker nog, vaak moet ik ze na drie of vier lessen afremmen zodat ze elkaar niet beschadigen in de les. Ook ontvang ik klachten van vriendjes die zich afvragen waarom alle technieken op hen worden geoefend thuis in de woonkamer.

Vrouwen die het echt lang volhouden merken dat ze geweld leren te distribueren. De ene keer is er meer nodig dan de andere keer. De blauwe plekken worden tekens van trots. Hoewel op kantoor vaak gevraagd wordt of thuis alles ok is…

Mijn doel is om een leger aan vrouwen te creëren dat zich op effectieve wijze van zich af kan bijten waardoor daders steeds minder behoefte krijgen om toe te slaan omdat ze er niet zonder kleerscheuren van afkomen.

Moeten deze strijders eruit zien als She-Hulk? Zeker niet. Krav Maga is juist ontworpen voor hen die kleiner van stuk zijn en een stuk lichter zijn dan hun aanvallers zonder dat je jezelf moet gaan oppompen tot Schwarzenegger proporties. Het hele idee is namelijk dat je bepaalde zwakke plekken als kruis en ogen niet kunt trainen waardoor een schop of klap erop bij iedereen een vergelijkbaar effect heeft.

Geweld is niet vies. Geweld hoeft niet fout te zijn. De associatie met foute oorlogen en macho bullshit is overheersend, maar geweld werkt ook ten goede. De bevrijding van Europa door de geallieerden is wellicht het beste voorbeeld. Zonder die bevrijding was de Holocaust nog velen malen erger geweest. Duizenden, wellicht zelfs miljoenen, mensen zijn blij dat er geweld is gebruikt om hen te bevrijden.

Maar geweld moet je leren. Door training. En praktijk. Mijn weekendtip: ga eens op stap met een groepje hooligans en zie hoe gemakkelijk geweld bij hen gebruikt wordt. Soms kan je leren van de lompste mensen die je kent. Beschaving is ook maar een privilege.

Blog 21. Jules Schaper: Een kleine selectie alledaags (verbaal) geweld tegen vrouwen en wat ertegen te doen

/door

Een klein positief begin

Zonder nu te denken dat er van vrouwen nooit iets slechts kan komen, leek 2019 in de VS toch met een lichtpuntje te beginnen. Een vrouw (Nancy Pelosi) is benoemd als speaker of the House en 123 vrouwen maken nu deel uit van het House of Congress (Senaat en Huis van Afgevaardigden), wat eindelijk eens begint te lijken op een redelijke vertegenwoordiging van vrouwen (maar nog steeds minder is dan 25%!). Het jongste vrouwelijke congreslid kreeg echter meteen te maken met een poging haar belachelijk te maken, een anonieme rechtse twitteraar heeft een filmpje van haar online gezet waar ze dansend en feestend te zien is. Gelukkig mislukte de opzet omdat heel veel mensen vinden dat ze heel leuk kan dansen en het bericht zien voor wat het is: het zoveelste voorbeeld van misogynie.

 

Vrouwen krijgen steeds weer de schuld

Dat handel en wandel van vrouwen altijd ter discussie staat, is iets waar veel vrouwen aan gewend zijn. Vooral de wandel van vrouwen (zomaar door parken, langs onverlichte straten, in niet-alles-bedekkende kleding) blijkt nogal eens als gegronde reden tot geweld naar voren gebracht te worden. Zo hoorde ik vorige maand tot mijn grote verbazing iets op NPOradio 1, wat sindsdien als een steen-in-de-schoen in mijn hoofd is blijven hangen.

Er was een nieuwsitem over een grote groep vrouwen (meer dan 100) die verkracht zijn in Zuid-Sudan. Twee mannen spraken hierover. De eerste vraag van de ene man aan de andere was: wat deden die vrouwen daar? Deze opmerking ging onopgemerkt voorbij, het werd blijkbaar als een gewone, legitieme vraag gezien in deze context.

Ik dacht: WAT? Dat kun je toch niet menen? Hoezo, wat deden die vrouwen daar?

Vrouwen bewandelen de aarde inderdaad, net zoals mannen (en in grote delen van Afrika, wandelen de vrouwen nog heel wat meer dan de mannen, om voedsel of water te halen).  Zelfs als het de bedoeling van de vraagsteller was om naar boven te krijgen dat de vrouwen daar waren om voedselhulp te krijgen, is het een vreemde vraag.  Wat deden die mannen daar, zou al veel logischer klinken in deze context. Waarom deden die mannen zo? Hoe komt het dat mannen denken dat ze vrouwen zo kunnen behandelen? Waarom gebruiken mannen zo vaak geweld? Niets van dat alles kwam aan bod. Wordt nog steeds de schuld bij de vrouwen gelegd? Het oude verhaal…

 

Nog een steen-in-de-schoen ergernis (al is het van een ander niveau als het voorgaande) was de SIRE-reclame: Laat je jouw jongen genoeg jongen zijn? en de verwante discussie over de ‘feminisering’ van het onderwijs. Oooh…. Waar zal ik eens beginnen…

Ik geef toe, als transman ben ik waarschijnlijk sowieso niet degene die hier enthousiast van gaat worden, want ik was als meisje een echte jongen. En kan dus nu ook niet nalaten te denken; laat je jouw meisje wel genoeg jongen zijn, of je jongen genoeg meisje? Maar eigenlijk denk ik: laat kinderen gewoon kinderen zijn, zonder volwassen genderprojecties op hun gedrag. Dat kinderen gebaat zijn bij zowel mannelijke als vrouwelijke rolmodellen en te zien krijgen dat mannen ook zorg en opvoeding op zich nemen, vind ik wat anders. Maar hier past geen zielig gehuil over ‘feminisering’ en impliciete beschuldigingen dat jongetjes niet genoeg stoere dingen te doen krijgen in het onderwijs omdat er allemaal juffen zijn. Dit vraagt om actie en zelfreflectie bij mannen. Als er al jongetjes tekortkomen in een klas, dan komen er natuurlijk meer kinderen tekort in een klas, dat heeft helemaal niets te maken met gender. Het klinkt ook wel erg ondankbaar en beschuldigend voor al die juffen, kan ik me zo voorstellen. Bovendien: laten we wel wezen, niets belet mannen ook naar de PABO te gaan. Dat dit niet gebeurt, heeft meer te maken met het feit dat mannen nog steeds niet erg bereid zijn tot ‘zorgende’ beroepen of niet bereid zijn om voor zo weinig geld te werken. Zolang dat zo is, lijkt het me gepast dat we god op onze blote knieën danken dat er nog vrouwen zijn die dat wel willen doen voor het geld dat ze ervoor krijgen.

 

Traditionalisten en Nashville

Het lijkt er soms op dat wat vrouwen ook doen, ze hoe dan ook de schuld ergens van zullen krijgen, of ze nu ergens wandelen, lesgeven, zorgen, gewoon thuis zijn. Alles kan reden zijn tot verbaal of ander geweld van een bepaald soort mannen, laat ik ze maar even traditionalisten noemen, die bang zijn macht of positie te verliezen, of botweg zo lang in een geprivilegieerde positie hebben gezeten dat ze geen enkel vermogen tot zelfreflectie meer lijken te hebben.

Zo kwam er vorige week nog wat verbaal geweld langs met de Nashville-verklaring. Niet dat dit direct tegen vrouwen was gericht maar het komt wel uit dezelfde traditionalistische koker. Een groep fundamentalistische christenen, witte-hetero-cismannen, die zich duidelijk niet aan de stelling houden: als je niets positiefs te zeggen hebt, zeg dan maar niets, vond het nodig hun standpunten over homoseksualiteit en gender naar voren te brengen. En dan verschuilen ze zich nog achter God ook, een miezerig vertoon. Er kwamen overigens ineens wonderlijk archaïsche woorden voorbij zoals homofiel, een woord dat ik sinds de jaren 80 van de vorige eeuw niet meer gehoord heb, en transgenderisten (huh?), een woord dat lijkt te stammen uit een DSM* van het jaar nul maar waar ik op een of andere manier associaties bij kreeg – vraag me niet waarom – van een vrolijke fanfareband: De Transgenderisten.

 

Alles komt goed

Wat kun je nu doen aan dat alledaagse seksisme van mannen? Ineens had ik een idee:

Misschien kunnen deze mannen naar een soort heropvoedingsscholen worden gestuurd, waar alleen maar vrouwen uit de MeToo beweging werken. Vrouwen waar niet mee te spotten valt en er zeer goed voor betaald worden de jongetjes juist níet al te erg jongetjes te laten zijn. Of nee, er werkt misschien toch een man: een homofiel (dit is een hele lieve man die van homo’s houdt), hij geeft les in liefde en barmhartigheid. En het is trouwens geen bar oord, dit instituut, want kijk: om de hoek komt de fanfare de Transgenderisten al aan marcheren; vrolijk trommelend en dansend in prachtige harmoniepakken.

Afrikaanse vrouwen wandelen af en toen langs. Niet voor voedselhulp, voor de duidelijkheid, maar gewoon omdat ze er zin in hebben en deze mannen, dit uitstervende ras, wel eens van dichtbij willen bekijken zolang het nog kan. Kinderen spelen rond de school, ze bouwen hutten, bakken koekjes en bakkeleien. En de mannen op school leren de hand in eigen boezem te steken (i.p.v. in die van een ander) en ervaren dat er liefde is, barmhartigheid, vrolijkheid en hoop. Ze gaan inzien dat er helemaal geen reden is om zo lelijk te doen eigenlijk!

 

Jules Schaper, transgenderist (het lijkt zo meteen of ik er een gezellig beroep bij heb)

*=diagnostisch handboek psychiatrische stoornissen